การมีส่วนร่วมของชุมชนและองค์ความรู้ท้องถิ่น คือองค์ประกอบสำคัญของศูนย์วัฒนธรรมชุมชนและพิพิธภัณฑ์ท้องถิ่น แรงขับเคลื่อนในการพัฒนาศูนย์วัฒนธรรมชุมชนและพิพิธภัณฑ์ท้องถิ่นเหล่านี้อาจเกิดจากภายในชุมชนเอง เช่น ผ่านความตระหนักรู้ และจิตสำนึกร่วมเกี่ยวกับประวัติศาสตร์และมรดกทางวัฒนธรรม หรืออาจมาจากภายนอก เพื่อเสริมสร้างอัตลักษณ์และสิทธิทางวัฒนธรรมของชุมชน

  กรณีศึกษาที่น่าสนใจคือ การก่อตั้งศูนย์วัฒนธรรมและพิพิธภัณฑ์ท้องถิ่นในชุมชนชาวเล ภายหลังเหตุการณ์สึนามิ ทั้งนี้ก่อนหน้านี้กลุ่มชาติพันธุ์ชาวเลมักถูกมองข้าม ประสบปัญหาด้านสิทธิที่ดินและการทำกิน อีกทั้งมรดกทางวัฒนธรรมและภาษาของชาวเลกำลังเลือนหายไป

   ภายหลังเหตุการณ์ภัยพิบัติดังกล่าว ชาวเลได้รับความสนใจ และความช่วยเหลือจากหลายองค์กร นำไปสู่การจัดตั้งศูนย์วัฒนธรรม และพิพิธภัณฑ์ท้องถิ่นใน 12 ชุมชน (จากทั้งหมด 40 ชุมชน) โดยมีเป้าหมายตั้งแต่การยืนยันสิทธิชุมชน ไปจนถึงการฟื้นฟูภูมิปัญญาท้องถิ่น

 การนำเสนอนี้จะแสดงให้เห็นสถานภาพปัจจุบันของศูนย์วัฒนธรรมและพิพิธภัณฑ์ท้องถิ่นเหล่านี้ พร้อมชี้ให้เห็นว่าความตระหนักและการมีส่วนร่วมของชุมชน เป็นปัจจัยสำคัญอย่างยิ่งต่อความยั่งยืนของศูนย์วัฒนธรรมชุมชน  พิพิธภัณฑ์ท้องถิ่น

     รศ.ดร.นฤมล อรุโณทัย นักวิจัยด้านมานุษยวิทยาผู้มีประสบการณ์การสอนและวิจัยมากกว่า 30 ปี ปัจจุบันเป็นนักวิจัยประจำสถาบันวิจัยสังคม จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย (CUSRI) และอาจารย์พิเศษประจำหลักสูตรศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาพัฒนามนุษย์และสังคม (สหสาขาวิชา) บัณฑิตวิทยาลัย จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย งานวิจัยของ ดร. นฤมล ครอบคลุมประเด็นเกี่ยวกับชนพื้นเมือง องค์ความรู้ท้องถิ่น มรดกทางวัฒนธรรม และการพัฒนาทางเลือก